مبحث سوم ایمنی حریق | ضوابط ایمنی حریق در معماری و طراحی ساختمانها
ایمنی حریق؛ سنگ بنای پایداری معماری ایرانی
در هر پروژه ساختمانی یک اصل همیشه ثابت میماند: ایمنی پیشنیاز اعتماد است. مبحث سوم مقررات ملی ساختمان دقیقا با همین هدف شکل گرفته است تا از جان انسانها و داراییها در برابر آتشسوزی محافظت کند. بسیاری از پروژهها در ایران هنوز تصور میکنند ایمنی حریق فقط به نصب چند کپسول یا سیستم هشدار ختم میشود؛ اما واقعیت این نیست. ایمنی حریق یعنی یک تفکر مهندسی؛ نه صرفا تجهیزات. اگر به دنبال تسلط کامل به مبحث سوم ایمنی حریق هستید، ما در آکادمی آبر تخصصیترین آموزشها را برای شما آماده کردهایم.
چرا ایمنی حریق قلب تپنده مقررات ملی ساختمان است؟
ایمنی حریق در ساختمان اصلیترین معیار دوام و اعتماد در طراحی و اجرا بهشمار میرود. در ایران بر اساس مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، ایمنی حریق شامل مجموعهای از تمهیدات پیشگیرانه، حفاظتی و واکنشی است که از بروز، گسترش و تلفات ناشی از آتش جلوگیری میکند. تجربههای تلخ حوادث سالهای اخیر در پروژههای مسکونی و تجاری نشان دادهاند که نادیده گرفتن این اصول جان انسانها را بهصورت جدی به خطر میاندازد.
از منظر مهندسی، طراحی صحیح مسیرهای فرار، انتخاب مصالح مقاوم در برابر حریق و استفاده از تجهیزات هشدار و اطفای خودکار، سه ضلع مثلثی هستند که ساختاری ایمن را رقم میزنند. رعایت این اصول در مرحله طراحی بهویژه برای مهندسان عمران، معماری و مکانیک، به معنای پیشبینی خطر قبل از وقوع بوده و همین تفاوت بین ساختمانی ایمن و یک سازه آسیبپذیر را نشان میدهد.
نکات اصلی در اهمیت ایمنی حریق عبارتاند از:
- اولین هدف مقررات ملی ساختمان، کاهش تلفات انسانی در زمان وقوع حریق است
- اجرای اصول ایمنی حریق، هزینه تعمیرات و بازسازی را در حوادث احتمالی کاهش میدهد
- ساختمانهایی که ضوابط مبحث سوم را رعایت میکنند، مقاومت سازهای و دوام بیشتری در طول زمان دارند
- رعایت ایمنی حریق در پروژه، نشاندهنده تعهد مهندسان به اصول اخلاقی و فنی است
الزامات مبحث سوم مقررات ملی ساختمان
مبحث سوم مقررات ملی ساختمان مجموعهای از ضوابط و استانداردهای فنی است که هدف آن، تامین سطح مطلوبی از ایمنی در برابر آتش در تمام مراحل طراحی، اجرا و بهرهبرداری ساختمانها است. این مبحث بر پایه رویکرد "پیشگیری پیش از وقوع" تنظیم شده و تمام ابعاد پروژه را از انتخاب مصالح تا جانمایی مسیرهای خروج در برمیگیرد.
هر کدام از مهندسان معمار، عمران و مکانیک، در اجرای دقیق این الزامات نقش مستقیمی دارند؛ زیرا کوچکترین انحراف از آنها به افزایش احتمال گسترش آتش یا دشواری در عملیات تخلیه اضطراری منجر میشود. در ادامه به بررسی الزامات مبحث سومی مقررات ملی ساختمان میپردازیم.
یکی از اولین مراحل در کنترل خطر حریق، طراحی صحیح نقشه معماری است. بر اساس مبحث سوم و ضوابط طراحی معماری، فضاهای پرخطر مانند موتورخانهها، انبارها یا پارکینگها باید با دیوارها و دربهای مقاوم در برابر آتش از سایر بخشها جدا شوند. مسیرهای فرار باید کوتاه، مستقیم و عاری از مانع باشند و درهای خروجی بهصورت خودکار و در جهت خروج باز شوند. در ساختمانهای مرتفع، وجود حداقل دو مسیر مستقل خروج الزامی است تا از انسداد مسیرها در زمان بحران جلوگیری شود.
در طراحی و اجرای سازه، نوع مصالح در کاهش گسترش حریق نقش حیاتی دارد. مصالح ساختمانی باید دارای ضریب مقاومت حرارتی مشخص باشند و در صورت آتشسوزی، گازهای سمی آزاد نکنند. در اسکلتهای فولادی استفاده از پوششهای ضد حریق یا رنگهای منبسطشونده (Intumescent Paint) دمای بحرانی فلز را تا چندین دقیقه به تاخیر میاندازد. در پروژههای بتنی نیز رعایت ضخامت مناسب پوشش بتن بر روی میلگردها از اهمیت ویژهای برخوردار است.
طبق الزامات مبحث سوم، تمام ساختمانهای عمومی، تجاری و بلندمرتبه باید مجهز به سیستمهای اعلام و اطفای حریق خودکار باشند. سیستمهای اعلام شامل دتکتورهای دود، حرارت و شعله هستند که وقوع آتش را در لحظات اولیه تشخیص میدهند. اطفای خودکار نیز معمولا با استفاده از اسپرینکلرها، گاز CO₂ یا فوم انجام میشود. در پروژههای بزرگ استفاده از سیستمهای هوشمند مانیتورینگ که با مرکز کنترل آتشنشانی در ارتباط هستند، از الزامات نوین ایمنی بهشمار میرود.
یکی از مهمترین چالشهای مهندسی در زمان حریق، کنترل و تخلیه دود است. مبحث سوم ایمنی حریق تاکید دارد که مسیرهای پله و راهروهای خروج باید دارای سیستم تهویه طبیعی یا مکانیکی باشند تا از انتشار دود به سایر طبقات جلوگیری شود. استفاده از فنهای فشار مثبت و دریچههای تخلیه دود در بام، در کاهش دمای فضا و تسهیل عملیات نجات نقش موثری دارد.
ایمنی پایدار نیازمند آموزش مداوم بهرهبرداران است. مبحث سوم ایمنی حریق، الزام نصب کپسولهای دستی، جعبههای F و شیرهای هیدرانت را تعیین کرده و بر آموزش کاربران در خصوص نحوه استفاده از این تجهیزات تاکید دارد. این آموزشها باید پیش از بهرهبرداری رسمی ساختمان انجام شود و مستندسازی آن نیز ضروری است.
نکات طراحی ایمنی حریق در ساختمانها؛ از اصول تا اجرا
طراحی ایمنی حریق در ساختمانها فرایندی چندبعدی است که باید از همان مراحل اولیه طراحی تا پایان بهرهبرداری ادامه یابد. مهندس طراح باید ساختار معماری، سازهای و تاسیساتی را بهگونهای ترکیب کند که احتمال بروز و گسترش حریق به حداقل برسد. این رویکرد در پروژههای شهری ایران بهویژه پس از حوادثی مانند پلاسکو و متروپل اهمیت دوچندان یافته و مورد توجه نهادهای نظارتی قرار گرفته است.
برای رسیدن به طراحی استاندارد، باید نکات تخصصی زیر در اولویت اجرایی باشند:
تفکیک فضاهای پرخطر از فضاهای اصلی
اتاقهای ژنراتور، پست برق یا مخازن سوخت باید با دیوارها و سقفهای مقاوم در برابر حریق (حداقل دو ساعت مقاومت) جدا شوند
ایجاد نواحی حریقبندی شده
در ساختمانهای بزرگ، تقسیم فضاها به نواحی مجزا با دیوارهای حریق بر، زمان لازم برای تخلیه و عملیات اطفا را افزایش میدهد
کنترل نفوذ دود
طراحی درزگیرهای دود در دربها، کفها و سقفها اهمیت بالایی دارد تا از انتقال گازهای داغ به بخشهای دیگر جلوگیری شود
جانمایی دقیق تجهیزات اطفا
کپسولها، اسپرینکلرها و جعبههای F باید در ارتفاع و فاصلهای نصب شوند که دسترسی سریع در شرایط اضطراری ممکن باشد
تامین روشنایی اضطراری
راهپلهها، خروجیها و مسیرهای تخلیه باید دارای سیستم روشنایی اضطراری با باتری پشتیبان باشند تا در قطع برق عملکرد خود را حفظ کنند
پایداری سازه در برابر دما
طراحی مقاطع فولادی با پوششهای ضد حریق و استفاده از بتن با ضخامت مناسب روی میلگردها برای تامین مقاومت حرارتی الزامی است
مدیریت تهویه و کنترل فشار
استفاده از فنهای فشار مثبت در راهپلهها و شفتها باعث جلوگیری از نفوذ دود به مسیرهای خروج میشود
نمونه ساختمانها و اجرای واقعی ضوابط ایمنی حریق در ایران
بررسی پروژههای واقعی نشان میدهد که اجرای دقیق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ریسک آتشسوزی را کاهش میدهد و در مدیریت بحران و حفظ جان ساکنان نیز نقش تعیینکنندهای دارد. در چند سال اخیر برخی پروژههای شاخص شهری در ایران با الگوبرداری از استانداردهای بینالمللی و هماهنگی با سازمان آتشنشانی، سطح ایمنی حریق خود را به طور چشمگیری افزایش دادهاند.
در پروژه برج میلاد تهران، سیستم اطفای خودکار آبپاش (Sprinkler) و تهویه فشار مثبت در راهپلهها بهصورت یکپارچه طراحی شدهاند. این سیستمها در تستهای دورهای عملکرد مطلوبی داشتهاند و بهعنوان نمونه موفقی از تلفیق معماری و ایمنی در ساختمانهای بلندمرتبه مطرح شدهاند. همچنین مسیرهای تخلیه اضطراری با نور اضطراری، تابلوهای شبتاب و مصالح مقاوم در برابر حرارت تجهیز شدهاند تا حتی در شرایط قطع برق، امکان خروج ایمن فراهم باشد.
در نقطه مقابل پروژههایی که بدون نظارت دقیق یا با بیتوجهی به مبحث سوم ایمنی حریق اجرا شدهاند، در زمان بحران با چالشهای جدی روبهرو میشوند. برای نمونه حادثه ساختمان پلاسکو بهروشنی نشان داد که نبود سیستم اعلام و اطفای حریق هوشمند، ضعف در تفکیک فضاهای پرخطر و عدم رعایت فاصلهگذاری در چیدمان کارگاهها، چگونه به فروپاشی کامل سازه منجر میشود.
راهی به سوی ایمنی کامل و تسلط حرفهای بر مبحث سوم
اجرای دقیق ضوابط مبحث سوم ایمنی حریق پایان مسیر نیست؛ بلکه آغاز مرحلهای است که مهندسان و معماران با آن به سطح بالاتری از ایمنی ساختمان و طراحی پایدار دست مییابند. هر تصمیم طراحی، هر انتخاب مصالح و هر جانمایی تجهیزات، بر توانایی ساختمان در مقابله با آتش پیامدهای مستقیمی دارد و درک این جزئیات، تفاوت بین یک سازه آسیبپذیر و پروژهای ایمن را رقم میزند.
برای ارتقای مهارتهای خود در ایمنی حریق و مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، در دورههای تخصصی آموزشگاه آبر شرکت کنید و با آموزش عملی و پروژهمحور، توانایی طراحی و نظارت بر ساختمانهای ایمن را به دست آورید. برای کسب اطلاعات بیشتر فقط کافی است با کارشناسان ما در تماس باشید.
سوالات متداول
آیا نصب کپسولهای آتشنشانی در هر طبقه الزامی است؟
بله. طبق مبحث سوم در ساختمانهای مسکونی و تجاری هر طبقه باید حداقل یک کپسول قابل دسترس داشته و موقعیت آن با مسیر دسترسی کوتاه و بدون مانع باشد.
نقش تهویه دود مکانیکی در مسیرهای فرار چیست؟
تهویه مکانیکی با استفاده از فنهای فشار مثبت و کانالهای تخلیه دود، از نفوذ دود به راهروها و پلهها جلوگیری میکند و زمان لازم برای خروج ایمن ساکنان را افزایش میدهد.
آیا همه ساختمانهای کوتاه مرتبه به سیستم اسپرینکلر نیاز دارند؟
خیر. مبحث سوم الزامی برای نصب اسپرینکلر در ساختمانهای کوتاه مرتبه (کمتر از ۶ متر ارتفاع) ندارد؛ اما توصیه میشود برای افزایش ایمنی و کاهش ریسک حریق از سیستمهای خودکار اطفا استفاده کنید.
جهت دریافت پیامک رایگان و لحظه ای تاریخ ثبت نام، منابع و اخبار آزمون نظام مهندسی دورهی بعدی، ضمن انتخاب رشته، تلفن همراه و ایمیل خود را در کادر زیر وارد نمایید:
